Το Cosmo.gr σας προσκαλεί σε ένα ταξίδι στο παρελθόν, στα αραβικά και χριστιανικά κάστρα της Ισπανίας.
Κάθε ένα από τα 17 αυτόνομα διοικητικά διαμερίσματα, από τα οποία αποτελείται η σημερινή Ισπανία, διαθέτει τη δική του ιστορία, τις δικές του παραδόσεις, τη δική του ξεχωριστή πορεία μέσα στο χρόνο. Ακόμα και η γλώσσα, κοινό συνήθως χαρακτηριστικό γνώρισμα στους κατοίκους ενός κράτους, ξεφεύγει από τον κανόνα, αφού στην Καστίγια, στην Καταλονία, στη Γαλίθια, στη Χώρα των Βάσκων, στο Λεβάντε, στα Κανάρια κλπ, οι διαφορές στο γλωσσικό ιδίωμα είναι μεγάλες.
Διασχίζοντας τη χώρα από Βορρά προς Νότο και από Δύση σε Ανατολή, πολλές φορές δημιουργείται η εντύπωση πως αλλάζεις κράτος, όμως σε όλο αυτό το μωσαϊκό της διαφορετικότητας και της ιδιαιτερότητας των λαών της Ιβηρικής, υπάρχει ένα κοινό στοιχείο που ο επισκέπτης δε θα δυσκολευτεί να αναγνωρίσει, αφού χαρακτηρίζει ολόκληρη την ισπανική επικράτεια. Πρόκειται για τα αμέτρητα μεσαιωνικά κάστρα – αραβικά και χριστιανικά – που βρίσκονται διάσπαρτα σε κάθε γωνιά και επαρχία και αποτελούν τα σημαντικότερα τουριστικά αξιοθέατα της χώρας. Θα ξεκινήσουμε την περιήγησή μας κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή.
Α. ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το 711 μ.Χ. το μεγαλύτερο τμήμα της Ιβηρικής χερσονήσου τελεί υπό Αραβική κατοχή. Από εκείνη τη στιγμή και για οχτώ αιώνες αρχίζει η προσπάθεια των Ισπανών να επανακτήσουν τα κατεχόμενα εδάφη, η λεγόμενη «Reconquista» (Ανακατάκτηση), η οποία θα ολοκληρωθεί το 1492 μ.Χ., με την παράδοση της Γρανάδας από τους Άραβες στους Καθολικούς Βασιλείς Φερνάντο και Ισαβέλλα, σφραγίζοντας έτσι το τέλος της ύπαρξης του αραβικού Χαλιφάτου «Αλ Ανταλούς».
Η «Ρεκονκίστα» ξεκίνησε από το Βορρά (πριγκιπάτο των Αστούριας) και εξαπλώθηκε προς το Νότο. Σε κάθε μέρος που απελευθέρωναν οι Καθολικοί έχτιζαν και ένα κάστρο για να σιγουρέψουν την ασφάλεια των κατοίκων της περιοχής και να έχουν ένα παραπάνω ορμητήριο για τις επόμενες επιθέσεις τους. Κάθε καινούργιο κάστρο αποτελούσε και ένα είδος ανταμοιβής προς τον τοπικό άρχοντα, που μαζί με τον σχετικό τίτλο που του δινόταν, αρκούσαν για να εξασφαλίσουν πίστη και αφοσίωσή στον Βασιλιά.
Από τη στιγμή μάλιστα που το Βασίλειο της Αραγονίας (στην ανατολική πλευρά της Ιβηρικής) ένωσε τις δυνάμεις του με αυτές της Καστίλης εναντίον των Αράβων, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο τόξο από κάστρα που διέσχιζε τη χερσόνησο από το Λεβάντε (Βαλένθια) μέχρι τη μεγαλύτερη αμυντική γραμμή που γνώρισε ποτέ η Ευρώπη, την περίφημη Εξτρεμαδούρα (από τα λατινικά Extremis – σύνορο και duro – σκληρό) του Κάθερες, της Βαδαχόθ και της Μέριδα, όπου κατ’ επανάληψη απωθήθηκαν οι στρατοί των Μαυριτανών σε μια σειρά από επικές μάχες που σημάδεψαν την ευρωπαϊκή ιστορία.
Η Reconquista ολοκληρώθηκε στις 2 Ιανουαρίου του 1492 με την παράδοση της Γρανάδας στους Καθολικούς βασιλείς, Φερνάντο και Ισαβέλ.
Τα κάστρα, γύρω από τα οποία χτίστηκαν όλες οι σημερινές πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά (είναι δύσκολο να συναντήσεις οικισμό στην Ισπανία χωρίς τουλάχιστον ένα κάστρο), άκμασαν την εποχή του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης και αποτέλεσαν το κυρίαρχο κοινωνικό καταφύγιο, με αποτέλεσμα μέσα σε αυτά να αναπτυχθούν ήθη, έθιμα και συνήθειες που χαρακτήρισαν την καθημερινότητα των κατοίκων για πολλούς αιώνες. Πώς ήταν όμως αυτά τα κάστρα, ποια η δομή τους, ποια η κατασκευή τους και ποια η οργάνωσή τους;
Β. Η ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ
Τα κάστρα της Ισπανίας αποτελούνται από πέντε κύριες κατασκευές. Το τείχος, την κεντρική είσοδο, την τάφρο, τον κεντρικό πύργο και το οπλοστάσιο. Το τείχος ήταν συνήθως συμπαγής πέτρινη κατασκευή. Γύρω από το τείχος υπήρχε σκαμμένη τάφρος, βαθιά και πλατιά, γεμάτη με νερό. Μοναδική ορατή πρόσβαση για να μπει η να βγει κανείς από το κάστρο ήταν η κεντρική είσοδος με τη γνωστή πλατφόρμα που ανεβοκατέβαινε με αλυσίδες και τροχαλίες. Τα περισσότερα κάστρα της Καστίγιας διέθεταν πάντως και μυστικές εξόδους διαφυγής, υπόγεια λαγούμια από τα οποία πολλές φορές φυγαδευόταν ο άρχοντας σε δύσκολες στιγμές και των οποίων την ύπαρξη γνώριζαν μόνο λίγοι και εκλεκτοί για προφανείς λόγους.
Ο κεντρικός πύργος, ο οποίος στο Μεσαίωνα ονομαζόταν «πύργος της τιμής», υψωνόταν πολύ ψηλότερα από τις επάλξεις του τείχους και φιλοξενούσε τον άρχοντα του κάστρου μαζί με την οικογένειά του, τους συμβούλους και την προσωπική του φρουρά. Τα μεγαλύτερα κάστρα διέθεταν και μικρότερους πύργους για καλύτερη επόπτευση του εξωτερικού χώρου και για περισσότερες αμυντικές δυνατότητες.
Το οπλοστάσιο βρισκόταν συνήθως στο υπόγειο του κεντρικού πύργου και την άδεια για πρόσβαση την έδινε προσωπικά ο άρχοντας. Μέσα από τα τείχη υπήρχαν στάβλοι, βοηθητικοί χώροι, κελάρια και αποθήκες και βέβαια σπίτια και ξενώνες, στους οποίους διέμεναν οι στρατιώτες και όπου μπορούσαν να φιλοξενηθούν οι εκτός των τειχών κάτοικοι σε περίπτωση ξένης εισβολής.
Τέλος, σημαντικότατο στοιχείο για την επιβίωση των πολιορκούμενων συνιστούσε η ύπαρξη ενός (η περισσότερων) πηγαδιού για την εξασφάλιση πόσιμου νερού.
Ο πύργος της τιμής από το κάστρο της Medina del Campo, στην επαρχία του Βαγιαδολίδ.
Τα κάστρα πρωταγωνίστησαν για περίπου μια χιλιετία στην Ισπανία. Όσο δηλαδή η χώρα ήταν κατακερματισμένη σε πριγκιπάτα, δουκάτα, βαρονίες και κομητείες. Από τον 16ο αιώνα, όταν άρχισε να εξαφανίζεται η φεουδαρχία και στη θέση της εδραιώθηκε η απόλυτη μοναρχία, οι ευγενείς, ιδιοκτήτες των κάστρων, τα εγκατέλειψαν με αντάλλαγμα κατοικίες στη βασιλική αυλή. Έτσι, πολύ γρήγορα έχασαν και την τελευταία χρησιμότητά τους, τη στρατιωτική (αφού πια δεν υπήρχαν εσωτερικοί εχθροί), με συνέπεια να ερημώσουν και πολλά από αυτά να είναι σήμερα ερείπια.
Γ. ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΩΣ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΙΣΠΑΝΙΑ
Ακόμα μεγαλύτερος όμως είναι ο αριθμός των κάστρων που έχουν διατηρηθεί, αναπαλαιωθεί και συντηρηθεί από το σύγχρονο ισπανικό κράτος. Η διατήρηση της παράδοσης, η μελέτη της ιστορίας και ο τουρισμός είναι οι τρεις βασικότερες αιτίες που κεντρική εξουσία και τοπικές αρχές έδωσαν μεγάλη σημασία στην εικόνα και την εκμετάλλευση των μνημείων αυτών, με αποτέλεσμα τα έσοδα από τα εκατομμύρια των τουριστών που τα επισκέπτονται κάθε χρόνο, να υπερκαλύπτουν τα έξοδα συντήρησης και να αποτελούν πηγές κερδοφορίας για τους κατοίκους.
Τα κάστρα της Ισπανίας μαζί με τα μνημεία της αραβικής τέχνης και τα παλάτια, αποτελούν σήμερα τον ζωντανό ιστορικό πλούτο της χώρας. Αν και ο συνολικός αριθμός των συντηρημένων κάστρων της Ισπανίας είναι τεράστιος, είναι πολύ εύκολο να διαλέξει κανείς τα δυο πιο όμορφα και αξιόλογα προς επίσκεψη. Πρόκειται για τη θρυλική αραβική Αλάμπρα στη Γρανάδα της Ανδαλουσίας και για την περίφημη καστρόπολη της Άβιλα στην Καστίγια ι Λεόν.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΡΕΚΟΥΚΙΑΣ
πηγη